چکيده  :

دشت زرند به عنوان يکی از حاصلخيزترين دشتهای استان مرکزی با مساحتی برابر 313658 هکتار در شمال شهرستان ساوه  واقع است که بوسيله کوهها  محصور شده است. حوزه آبخيز دشت زرند ( يا سه رود) يکی از زير حوزه های حوزه آبخيز درياچه نمک است.

پس از دستور اکيد مقام محترم رياست محترم جمهوری وقت جناب آقای هاشمی رفسنجانی مبنی بر احداث ايستگاههای پخش سيلاب در آبخوان و ابلاغ آن از طرف وزير محترم وقت جهاد سازندگی سابق جناب آقای مهندس فروزش به استانها , آهنگ احداث آبخوان در سطح کشور نواخته شد. در استان مرکزی ابتدا گروههای مطالعاتی تشکيل و عرصه های مناسب پخش سيلاب شناسايی گرديد. آنگاه جمع آوری آمار و اطلاعات و بازديدهای صحرائی از عرصه های مورد نظر آغاز گرديد و عرصه های شناسايی شده به ستاد آبخوانداری معاونت آموزش و تحقيقات وزارت جهاد سازندگی سابق منعکس شد.  در نهايت با اجرای عمليات پخش سيلاب در حوزه آبخيز زرند موافقت به عمل آمد. از مهمترين عواملی که باعث گرديد که   اين حوضه به عنوان مناسب ترين مکان جهت احداث ايستگاه پخش انتخاب شود می توان به دبيهای سيلابی و فصلی, کمبود آب زراعی و شرب, وجود مزارع توليدی نيازمند به آب, افت افزاينده سطح آب زير زمينی سالانه 66/0 و بيلان منفی 1/21 ميليون متر مکعب  , وجود 354 حقله چاه کشاورزی و 65 رشته قنات و 33 دهنه چشمه در پائين دست و همچنين پتانسيلهای آبرفتی مناسب اشاره نمود. لذا  مهمترين اهداف آبخوانداری درمنطقه, کنترل و پخش سيلاب , جلوگيری از هدررفت آبهای سطحی , کاهش و حذف خسارتهای ناشی از سيل, تغذيه سفره های آب زير زمينی , توسعه کشاورزی, بهينه سازی محيط زيست با کاهش عرصه های تخريب شده , توسعه عرصه های جنگلی , مرتعی و کشاورزی , مهار شن زارها و جلوگيری از امکان روان شدن ريگهای منطقه می باشد.

بنابراين ايستگاه تحقيقات , آموزشی و ترويجی پخش سيلاب در آبخوان با توجه به اهداف فوق و ايجاد زمينه های تحقيقاتی , آموزشی و  ترويجی ايجاد گرديد. در همين راستا از ابتدا با پايش اطلاعات در زمينه های مختلف هواشناسی , هيدرولوژی  رسوب و ... با تهيه بانک اطلاعات جامعی, اثرات پخش سيلاب بر محيط و منطقه را بيان نموده و زمينه مناسبی برای انجام طرحهای تحقيقاتی فراهم گرديد .البته طرحهای تحقيقاتی از جمله بررسی اثر پخش  سيلاب بر پوشش گياهی, خصوصيات فيزيکی خاک و ... در منطقه تعريف و انجام گرديد.

در برنامه های آتی ايستگاه سعی بر اين است که با پايش کاملتر اطلاعات و داده ها از طريق نصب ادوات اندازه گيری, توسعه عمليات آبخوانداری, انجام طرحهای تحقيقاتی  جديد, تکميل کادر ايستگا ه و همکاری با واحدهای و ارگانهای آموزشی و ترويجی استانی از يک سو زمينه برای دستيابی اهداف عاليه ايستگاه و از سوی ديگر حل معضلات دشت از قبيل بحران آب, مهاجرت و ... فراهم آيد.

 

        بخش تحقيقات آبخيزداری

مرکز تحقيقات کشاورزی و منابع طبيعی استان مرکزی

فصل اول

1-1- مقدمه

در مناطق خشک و نيمه خشک , به دليل فزونی بهره برداری بی رويه از منابع آب زير زمينی نسبت به تغذيه طبيعی سفره های آب زير زمينی تهي شده و اين توهم به وجود آمده که چنين عرصه هايی غير توليدی بوده و شرايط بيابانی بر آنها حاکم است . نفوذ پذيری زياد, قابليت ذخيره سازی فراوان آب در رسوبات دانه درشت و توان طبيعی سيلابها در بارورسازی اين عرصه ها از مواردی هستند که امروزه نمود خود را در بحث نوين و کار آمد آبخوانداری ظاهر ساخته اند. به طوريکه  در صورت سرمايه گذاری در سطح ملی و با کاربرد شيوه های بهره برداری از سيلاب از طريق مهار سيلابها علاوه بر احيای عرصه های خشک و به ظاهر بيابانی در قالب احياء و توسعه جنگلها و مراتع و بازسازی محيط زيست, مخازن زير زمينی غنی شده و امکان دستيابی به آب به صورت پايدار و با استفاده از روشهای ساده و مردمی ميسر می شود.

مجموعه نتايج چند جانبه حاصل از اين حرکت که بخش نوينی از آبخيزداری را شامل می شود باعث شده تا تفکر تغذيه مصنوعی در آبخوانها به عنوان انديشه ای نو مطرح شود. آبخوانداری تفکر آبخيزداری زير و روی زمينی را دنبال می کند که نتيجه آن امکان پذيری استحصال و انباشت سيلابها و بهره برداری از آنها برای دستيابی به اهداف چند منظوره به ويژه رفع معضل کم آبی در مناطق خشک و نيمه خشک است.

مجموعه حاضر به منظور بيان برنامه جامع ايستگاه آبخوانداری خشکرود زرنديه که در راستای مديريت جامع دشت زرند احداث گرديده, تهيه شده است . در ادامه ابتدا به بيان خصوصيات کلی دشت زرند و مسائل و مشکلات آن , ويژگيهای حوز های آبگيری شده برای آبخوان , چگونگی ايجاد ايستگاه آبخوانداری, شرايط و امکانات آن و همچنين  چارت تشکيلاتی و برنامه های آتی آن می پردازد.

 

1-2- تاريخچه  :

            بنا به دستور اکيد مقام محترم رياست جمهوری وقت جناب آقای هاشمی رفسنجانی در سال 1375 مبنی بر احداث ايستگاههای پخش سيلاب در آبخوان و با توجه به نتايج سودمند طرح پخش سيلاب در منطقه گربايگان فسا توسط دکتر آهنگ کوثر , آهنگ احداث 20 ايستگاه تحقيقاتی , آموزشی و ترويجی پخش سيلاب در آبخوان در سطح کشور نواخته شد. در پی آن حکم احداث آبخوان در کليه استانها توسط وزير محترم  وقت جهاد سازندگی آقای مهندس فروزش اعلام شد.

پس از شناسايی و بازديد از عرصه های مناسب جهت آبخوانداری در سطح استان , يکی از مکانهای مناسب برای تغذيه آبخوان و پخش سيلاب در استان مرکزی آبخوان خشکرود واقع در دشت زرند انتخاب شد. دشت زرند يکی از حاصلخيزترين دشت های استان مرکزی با وسعتی بالغ بر 80 هزار هکتار و با سطح موثر بيش از 10000 هزار هکتار برای پخش سيلاب يکی از زير حوضه های حوزه آبخيز درياچه نمک ايران است.

پس از اعلام وزير وقت با شرح گفته شده اين منطقه برای عمليات آبخوانداری انتخاب گرديد . طی نامه شماره 13411/ ض/10 مورخ 13/6/75 مهندس فروزش ابلاغ حداقل 2000 هکتار عرصه پخش سيلاب را اعلام نمود (پيوست 2) که در اين ابلاغ با استناد به جلسه 16/4/75 ستاد مرکزی هماهنگی پخش سيلاب در آبخوانها صورت گرفت و نام ايستگاه , به ايستگاه تحقيقاتی آموزشی و ترويجی پخس سيلاب در آبخوان معرفی گرديد.

البته پيش از آن با توجه به پی گيريهای صورت گرفته توسط معاون آموزش و تحقيقات وقت جناب آقای مهندس ابراهيمی بنا به دستور رئيس سازمان وقت , جناب آقای مهندس قنبرلو, طی نامه شماره 12121/18 مورخ 14/5/85 , از اداره کل منابع طبيعی استان درخواست مالکيت اراضی ايستگاه شد (پيوست 3) و طی نامه شماره 11761 مورخ 23/5/75 وضعيت اراضی قرار گرفته در اختيار ايستگاه را مشخص نمود (پيوست 4).

 

1-3- ضرورت  :

افت شديد آب زير زمينی, عدم وجود لايه نفوذ ناپذير بين سطح و آبخوان, کمبود آب زراعی و شرب, وجود مزارع بزرگ توليدی که شديداً به آب زير زمينی وابسته اند, وجود چاههای کشاورزی در پائين دست دبيهای سيلابی و فصلی, گرايش منطقه به بيابانی شدن, کيفيت مطلوب آب ناشی از سيلاب, قرار گيری قطب صنعتی مهم ساوه در اين منطقه, فاصله کم محل تغذيه تا دشت (انتهای عرصه پخش به چاههای دشت محدود می شود), وجود اراضی مرتعی که با پخش سيلاب بر ميزان توليد در واحد سطح افزوده می شود و همچنين پتانسيلهای آبرفتی مناسب همگی مواردی هستند که سبب شد تا اين حوضه به عنوان مناسب ترين منطقه جهت ارائه الگوی آبخوانداری استان انتخاب گردد.

            علاوه بر شرايط فوق, گستردگی دشت زرند و آبخوان آن و بحث توجيه اقتصادی روش پخش سيلاب به صورت اجرا شده مناسب است زيرا در اين روش آب در عرصه وسيع تغذيه شده و برای تمام بهره برداران موثر است. علاوه بر اين هزينه اين روش کمتر از سيستم حوضچه تغذيه است.

از عوامل ديگری که در مناسب بودن و تاييد آن برای پخش سيلاب می توان در نظر گرفت درخواست و اعلام همکاری مردم منطقه بويژه دهستان خشکرود با حدود 800 خانوار می باشد که بواسطه کمبود آب و خسارات سيل, صورت گرفته است که تصوير درخواست و امضاء ايشان در پيوست شماره( 1 )آمده است.

همچنين بر اساس آمار و اطلاعات موجود طی سالهای 68 تا 77 خسارات زيادی به مناطق مسکونی , قنوات , راه ها و اراضی کشاورزی وارد شده است به طوريکه  بر اين اساس در حوزه آبخيز خشکرود 128 هکتار اراضی زراعی و باغی, 30 باب خانه روستايی, 7 باب خانه شهری و 11 کيلومتر راه تخريب شده است آبخوانداری در منطقه با اهداف زير احداث گرديد:

- کنترل و پخش سيلاب همراه با کاهش و يا حذف خسارتهای وسيع ناشی از سيل.

- تغذيه سريع سفره های آب زير زمينی و جلوگيری از هدر رفت آبهای سطحی و فراهم نمودن امکان بهره برداری بهينه از نزولات جوی در منطقه.

- توسعه کشاورزی و افزايش درآمد ساکنين دشت به منظور محروميت زدائی منطقه.

-  استفاده از مواد محموله سيلابها برای احياء اراضی و حاصلخيز نمودن عرصه های غير توليدی.

- تبديل اراضی غير قابل استفاده, آبرفتهای درشت دانه منطقه به مراتع مشجر.

- تأمين آب شرب و زراعی مورد نياز از طريق افزايش دبی چشمه ها , قنوات و آب چاههای منطقه.

-  بهينه سازی محيط زيست با کاهش عرصه های تخريب شده و توسعه عرصه های جنگلی, مرتعی و کشاورزی .

- فراهم نمودن عرصه های وسيع برای اشتغال و توليد .

- فراهم نمودن زمينه مشارکت گسترده مردم در پروژه های توسعه اقتصادی منابع طبيعی منطقه .

 

 

 

فصل دوم : وضعيت عمومی حوزه آبخيز دشت زرند 

2-1-  موقعيت جغرافيايی دشت  :

حوضه آبخيز سه رود با مساحتی برابر 313658 هکتار در شمال شهرستان ساوه و  در شمال استان مرکزی واقع شده و از لحاظ جغرافيائی در طول جغرافيائی ´40  و   ° 49 تا  ´45  و   ° 50  شرقی و عرض جغرافيايی  ´10  و   ° 35 تا  ´35  و  ° 35  شمالی قرار گرفته است  . بلندترين نقطه ارتفاعی حوضه 2970 , ارتفاع حداقل 1120 و متوسط آن 1627 متر می باشد. حوضه مورد مطالعه به 6 زير حوضه تقسيم شده است

 

2-2- موقعيت ايستگاه  :

            آبخوان خشکرود ساوه بعنوان بخشی از دشت زرند در 52 کيلومتری شمال غرب شهرستان ساوه در مسير راه ساوه بوئين زهرا در عرض شمالی  ´15  و   ° 35  الی  ´30  و   ° 35 و طول شرقی  ´40  و   ° 49 الی  ´45 و   ° 50 واقع شده است. شکل شماره( 4 )  وضعيت و موقعيت ايستگاه و عرصه های مختلف پخش را نشان می دهد

2-3- شرايط آب و هوايی :

 به منظور تعيين اقليم منطقه ا ز دو روش دومارتن و آمبرژه استفاده شد که بر اساس اين دو روش به ترتيب از روش دومارتن اقليم منطقه خشک معتدل و از روش آمبرژه خشک سرد می باشد.

 

2- 4- زمين شناسی :

گستره مورد مطالعه از نظر تقسيمات ساختاری زمين شناسی ايران جزء زون آتشفشانی ايران مرکزی است. قسمت اعظم سازندهای موجود در محدوده طرح مربوط به دوران سوم می باشند و واحدهای سنگی قديمی تر با گسترش بسيار اندک مربوط به دوران دوم (دوره کرتاسه) هستند که در غرب منطقه رخنمون دارند. واحدهای آبرفتی دوران چهارم و عهــد حاضر نيز گسترش زيادی در منطقه داشته و قسمت اعظم مساحت منطقه را به خود اختصاص می دهند.

2- 5- رژيم رطوبتی و حرارتی خاک:

بر اساس مطالعه انجام شده در منطقه مورد مطالعه سه رژيم رطوبتی شامل رژيم رطوبتی اريديک (توريک)  (Aridic or Torric)   زريک (Xeric) و اکويک (Aquic) در منطقه وجود دارد. از نظر رژيم حرارتی خاک دو رژيم حرارتی ترميک (Thermic) و مزيک (Mesic) در منطقه وجود دارد.

2- 6- گروههای هيدرولوژيک خاک :

در منطقه مورد مطالعه چهار گروه هيدرولوژيک A  , B , C و D تشخيص داده شده که در عرصه پخش سيلاب گروه A وجود دارد.  بر اساس مطالعات صحرايی و آزمايشگاهی خاک های منطقه نشان می دهد که بر مبنای رده بندی جديد آمريکايی در منطقه مورد مطالعه رده اصلی آنتی سول (Entisols) , اين سپتی سول (In cepti sols)  و اريدی سول (Aridisols) تشخيص داده شده است.

 

2-7- وضعيت ناهمواری و ويژگيهای فيزيکی خاک عرصه پخش سيلاب  :

            عرصه پخش سيلاب بر اساس مطالعات انجام شده در اجزاء واحد اراضی 4.2.1 قرار می گيرد. اين اجزاء دشتهای دامنه ای وسيعی را شامل می شود که دارای خاک عميق با بافت سبک تا متوسط در شروع تکامل می باشند. دارای شيب بين 1 تا 2 درصد و دارای تجمع کلسيم در تحت الارض و در بسياری از قسمتها است. اين اراضی از لحاظ شوری و قليائيت مشکلی ندارد و دارای سنگريزه در سطح و عمق به طور چشم گير می باشند و در مواقع سيلابی تحت عمل فرسايش و تخريب قرار می گيرند. خاک اين اراضی از لحاظ مواد غذايی مورد نياز گياه مثل فسفر و ازت فقير ليکن از نظر پتاسيم در وضعيت نسبتاً خوبی می باشند. کاربری اين اراضی بيشتر مرتع و ديم بوده و در قسمتهايی نيز آبی می باشد. در طبقه بندی جديد اين اجزاء واحد اراضی در زير گروه بزرگ ذيل قرار می گيرد :

 

Orther : Aridsols                     Sudorthers : Calcids Creat

Groupes : Haplocalcids           Subgreat Groups : Typic Haplocalcids

 و در عرصه پخش سيلاب در حد فاميل خاک به شرح زير می باشد :

Lomay Skeletal Mixed Thermic Typic Haplocalcids

ضمناً خاک اين اراضی از سه افق تشکيل شده است که به توضيح آنها پرداخته می شود.

افق A

عمق 35-0

رنگ خاک در حالت مرطوب  و در حالت خشک  می باشد بافت خاک لومی شنی ساختمان خاک دانه ای با پايداری سخت در حالت خشک و خيلی شکننده در حالت مرطوب می باشد. ميزان هدايت الکتريکی 97/0 ميلی موس بر سانتی متر و اسيديته 1/8 می باشد, مقدار آهک 15 درصد و کربن آلی 29/0 درصد که بر اين اساس ميزان ماده آلی 5/0 درصد برآورد می گردد. همچنين درصد سنگريزه در اين افق 30 درصد است. SAR= 0.5

افق B

عمق 35-15

            رنگ خاک در اين افق در حالت مرطوب  و در حالت خشک  می باشد بافت خاک لومی شنی ساختمان خاک مکعبـــی با پايداری کمی سخت در حالت خشک و شکننــده در حالت مرطوب می باشد. ميزان هدايت الکتريکی 1 ميلی موس بر سانتی متر و اسيديته آن 1/8 می باشد. همچنين ميزان آهک در اين افق 15  درصد است. مقدار کربن آلی 22/0 درصد برآورد می گردد. همچنين ميزان سنگريزه در اين افق 5/21 درصد برآورد می گردد و مقدار ماده آلی با توجه به ميزان کربن آلی برابر 38/0 درصد می باشد. SAR=0.2

افق C

عمق +75

رنگ خاک در اين افق در حالت مرطوب  و در حالت خشک  می باشد. هدايت الکتريکی عصاره اشباع 1/1 ميلی موس بر سانتی مترو اسيديته آن 8  می باشد,  ساختمان خاک مکعبی و پايداری آن در حالت خشک کمی سخت و در حالت مرطوب شکننده بوده ميزان کربن آلی 14/0 درصد و ماده آلی خاک 21/0 برآورد می گردد و همچنين اين افق دارای 1/61 درصد سنگريزه می باشد SAR=0.2

همانطور که مشاهده می شود خاک اين قسمت از يک بافت نفوذ پذير تشکيل شده است به طوريکه  گروه هيدرولوژيک اين قسمت A می باشد. همچنين ميزان ماده آلی در تمامی پروفيل در حد پايينی می باشد. گرچه در سطح بيشترين مقدار را داراست مقدار آهک در عمق به نسبت ناچيز بيشتر از افقهای سطحی می باشد و به نظر می رسد که به دليل آبشوئی زيادی که در مواقع سيلابی در اين منطقه انجام می شود مقداری از آهک از پروفيل خارج گرديده باشد. همچنين ميزان سنگريزه در عمق بيشترين مقدار را داراست و نوع بافت خاک باعث گرديده است تا نفوذ پذيری در حد بالايی قرار گيرد.

2- 8-  آبدهی :

به منظور برآورد آبدهی در منطقه مورد مطالعه به دليل عدم وجود ايستگاه هيدرومتری از روشهای تجربی ايکار, جاستين, تورک, کوتاين, معادله رگرسيونی و ليسی به لحاظ دقت و سادگی محاسبه پارامترهای مورد نيز استفاده شد و از آنجائيکه روش ليسی جواب مناسب تری داده است انتخاب شد که بر اين اساس ميزان رواناب سالانه حوضه  06/1 سانتيمتر , حجم رواناب 25/64707  هزار متر مکعب و ضريب رواناب 79/8 درصد می باشد

 

2- 9-  وضعيت منابع آب :

مهمترين عامل تخليه در دشت زرند چاههای عميق و نيمه عميق می باشند. در سال 1375 از تعداد 468 حلقه چاه آمار برداری شد. به طوريکه  ميزان بهره برداری از اين تعداد معادل 163277429 متر مکعب بوده است.. در سال 1375 تعداد چاههای کشاورزی 354 حلقه, تعداد چاههای شرب و بهداشت 37 حلقه و تعداد چاههای صنعتی 36 حلقه شمارش گرديد.

عميق ترين چاه منطقه به عمق 220 متر و کم عمق ترين آن 5/6 متر می باشد. در ضمن بالاترين ساعات کارکرد 7300 ساعت در سال و کمترين آن 135 ساعت در سال است.

در دشت زرند در سال 1375  از 65 رشته قنات بازديد و آماربرداری گرديد. گرچه قنوات يکی از عوامل مهم تخليه سفــره آبهای زير زمينی است اما هر ساله به علت عدم لايروبی آنها, تعدادی از آنها تخريب شده و از بين مــی روند تخليه سالانه قنوات در سال 75 بالغ بر 14951218 متر مکعب بوده است.

طويلترين رشته قنات مربوط به قنات الوند آباد است که 4750 متر طول داشته و عميق ترين  مادرچاه  مربوط به قنات مسعود آباد  85 متر عمق آن. در دشت زرند در سال 1375 از 33  دهنه چشمه سار آماری برداری شده است که ميزان تخليه سالانه 1466424 متر مکعب بوده است . بيشترين مقدار آبدهی 12 ليتر در ثانيه مربوط به چشمة چهار گل واقع در سلطان آباد و احمدلو بوده است و حداقل آن 5/0 ليتر بر ثانيه است .

2- 10-  وضعيت اقتصادی و اجتماعی و کشاورزی :

براساس آخرين تقسيمات سياسی, اداری منطقه مورد مطالعه مشتمل بر دو بخش زرند و خرقان است . شمار روستاهای اين منطقه جمعاً 104 پارچه آبادی است که 3/66 درصد آنها دارای سکنه و 7/33 درصد خالی از سکنه است. بر پاية آخرين داده ها جمعيت منطقه مورد مطالعه در سال 1379 برابر 48772  نفر بوده است . از مهمترين عشاير موجود در منطقه مورد مطالعه ايل شاهسون بغدادی بوده که سابقه آنها به دوران شاه اسماعيل صفوی می رسد و به زبان ترکی تکلم می کنند و در مقايسه با ساير ايلات از همه قدرتمند تر هستند که از دو بزرگ طايفه به نامهای لک و لکونه تشکيل شده و هر بزرگ طايفه از چندين طايفه و هر طايفه از چندين تيره تشکيل شده است. از جمله ايلات ديگر منطقه ايل کرد می باشد که تنها يک طايفه به نام کهر در استان مرکزی به سر می برند و دارای 31 خانوار می باشند.

بخش اعظم روستاهای منطقه از نظر بهداشت و درمان دارای مشکلات و نارسائيهای متعددی هستند بر اساس داده های آماربرداری از 70 روستا موجود در حوضه مورد مطالعه 39 درصد خانه بهداشت , 10درصد دارای مراکز درمانی بهداشتی , 75 درصد بهره مند از آب لوله کشی و بهداشتی و 68 درصد دارای حمام بهداشتی هستند . 98 درصد روستائيان دارای امکانات آموزشی در سطوح ابتدائی و 15 درصد در سطح راهنمايی و 2 درصد در سطح آموزش متوسطه می باشند.

بر اساس آمارگيری کشاورزی سال 1379 کل اراضی کشاورزی منطقه مورد مطالعه 22929 هکتار که از اين ميزان 15607 هکتار معادل 68 درصد اراضی زراعی و مابقی باغات  و 2919 هکتار معادل 7/18 درصد ديم مــــی باشد. ترکيب کشت منطقه نشان می دهد که 12140 هکتار معادل 9/52 درصد به کشت غلات, 1518 هکتار معادل 6/6 درصد به کشت نباتات علوفه ای , 624 هکتار معادل 7/2 درصد به کشت حبوبات, 1325 هکتار معادل 9/5 درصد به کشت ساير محصولات و 7322 هکتار معادل 9/31 درصد به کشت باغات اختصاص يافته است.

اقتصاد روستاهای منطقه مورد مطالعه متکی بر کشاورزی و فعاليتهای جنبی آن است. زير بخشهای مهم فعاليتهای کشاورزی در منطقه عبارتند از زراعت, باغداری و دامداری و در زمينه فعاليتهای جنبی نيز می توان از توليد مصنوعات دستی و خدمات و تجارت نام برد.

فصل سوم: امكانات وتجهيزات موجود

 

3-1- ماشين آلات و ادوات موجود در ايستگاه :

1- تراکتور فرگوسن                             دو دستگاه

2- تانکر آب چهار هزار ليتری               دو عدد

3- تريلر چهار چرخ                             دو عدد

4- تانکر دو هزار ليتری                       يک عدد

5- موتورسيکلت ايژ                            يک دستگاه

6- بيل تراکتوری                                           يک عدد

7-نمونه گيری رسوب معلق                          يک عدد

8-رطوبت سنج خاک TDR                          يک عدد

9-pH   متر                                                   يک عدد

10- EC متر                                                                      يک عدد

11-سرعت سنج              BFMOOT يک عدد

12-سرعت سنج               OSS-B1  يک عدد

13-تلويزيون رنگی 21         LG    يک عدد

 

3-2- مشخصات فنی چاه :

            طی نامه شماره 4993/19 مورخ 31/2/76 از سوی معاونت آموزش و تحقيقات سازمان و رئيس مرکز تحقيقات از امور آب استان درخواست صدور مجوز يک حلقه چاه بمنظور  تأمين آب درختان کاشته شده , صورت گرفت. البته پی گيريهای بعدی که صورت گرفت نهايتاً طی نامه شماره 428/1301/802 مورخ 2/12/76 پروانه حفر چاه از طرف امور آب استان صادر و طی نامه شماره 15/48/5029 مورخ 13/10/78 مجوز نصب منصوبات مجاز صادر گرديد ( در پيوست شماره 6 کپی مکاتبات صورت گرفته جهت حفر چاه ارائه شده است). مشخصات چاه مزبور شامل :

-  عمق چاه                   90 1 متر

-  قطر لوله جدار                        12 اينچ

-  سطح ايستابی              148 متر

-  عمق نصب پمپ         188 متر

-  قدرت الکتروپمپ       15 اسب بخار

-  قطر لوله پمپ             3 اينچ

-  ميزان آبدهی مجاز      5/12 ليتر در ثانيه

3-3- عمليات اجرائی  :

عمليات اجرائی انجام شده به دو صورت مکانيکی و بيولوژيک به اجرا در آمد و عمليات اجرائی مکانيکی در سه فاز به نامهای 1 و 2 و 3 بصورت خاکی و بتونی و گابيونی انجام گرديد . فاز 1 از طريق رودخانه های خشکرود (بعد از بند امور آب) اوزن باير , ويدر و سيدآباد آبگيری می شود و شامل 14 قطعه و 73 کانال خاکی و 248 عدد دروازه با مصالح سنگ و سيمان می باشد. فاز 2 از ادامه رودخانه خشکرود آبگيری می شود و شامل 2 قطعه و 132 عدد دروازه با مصالح سنگ و سيمان می باشد فاز 3 که محل آبگيری آن رودخانه های خرطيک آباد و هجيب می باشد شامل 2 قطعه و 19 عدد دروازه می باشد. و ساير عمليات اجرائی به شرح ذيل می باشد.

الف ) عمليات اجرائی مکانيکی

طول کانال پخش                                    106470 متر

طول کانال اصلی                                    24682 متر

طول کانال توزيع                                    3885 متر

بند گابيونی                                1926 متر مکعب

خاکبرداری از کانالهای پخش      597298 متر مکعب

خاکبرداری از کانالهای توزيع      77213 متر مکعب

خاکبرداری از کانالهای اصلی      71551 متر مکعب

خشکه چين                                4790 متر مکعب

سنگ و سيمان                           16860 متر مکعب

پی کنی                                     5036 متر مکعب

عمليات خاکبرداری                            833067 متر مکعب

عمليات خاکريزی                              661274 متر مکعب

بتون ريزی                                 508 متر مکعب

شفته ريزی                                 325 متر مکعب

آرماتوربندی                              4285 متر مکعب

بند کشی                                                457 متر مربع

تعداد دروازه                               399 عدد

ب ) عمليات اجرائی بيولوژيک ( نوع عمليات درختکاری با درختان مثمر و غير مثمر)

پسته                                                         15789        اصله

زيتون                                                      741                           اصله

بادام                                                         3301         اصله

مو                                                            216         اصله

غير مثمر شامل                                      

عرعر, اقاقيا, کاج تهران                         7136      اصله

سرو نقره ای, سرو خمره ای

بادام دير گل                                           242          اصله

جمع                                                        27425 اصله

3-4- ساختمان اداری ايستگاه :

            ساختمان اداری ايستگاه دارای مساحت  460 متر مربع بود که مشتمل بر ساختمان اداری – کارگری و پارکينگ می باشد که طی سالهای 80-79 عمليات اجرايی آن به اتمام رسيده است. اين ساختمان مشتمل بر 2 اتاق , 1 پذيرايی , يک واحد آشپزخانه , يک واحد انباری ,  راهرو ورودی , 2 مورد توالت و حمام می باشد.

3-5- مشخصات ايستگاه هواشناسی :

            ايستگاه هواشناسی از نوع کليماتولوژی می باشد و اين ايستگاه در سال 1379 در نزديک ساختمان اداری ايستگاه آبخوان با ارتفاع 1460 تأسيس گرديد که تجهيزات موجود در ايستگاه به شرح ذيل می باشد.

1- جعبه اسکرين                                      يک عدد

2- ترمومتر خشک                                   يک عدد

3- ترمومتر تر                                             يک عدد

4- ترمومتر حداکثر                                    يک عدد

5- ترمومتر حداقل                                     يک عدد

6- ترمومتر سطحی خاک                        يک عدد

7- ترمومتر زمينی cm 5                          يک عدد

8- ترمومتر زمينی cm 10                        يک عدد

9- ترمومتر زمينی cm 20                        يک عدد

10- ترمومتر زمينی cm 30                     يک عدد

11- ترمومتر زمينی cm 50                     يک عدد

12- باران سنج                                         يک عدد

13- تشتک تبخير                                     يک عدد

14- بادنگار تشتک تبخير                         يک عدد

15- بادنمای پاندولی                                               يک دستگاه

16- آفتاب نگار (ساعت آفتابی)             يک دستگاه

 

در پايان هر ماه طبق فرمهای مشخص اطلاعات دستگاههای مذکور ضمن درج در جداول و گزارشات , به اداره کل هواشناسی نيزارسال می گردد.

3-6- وضعيت برق ايستگاه :

            بمنظور تأمين برق ايستگاه  در تاريخ 25/8/78   طی نامه شماره 8066/21  از طرف جهاد شهرستان ساوه به مدير امور برق نواحی شمال استان , درخواستی صورت گرفت که پس از پيگيری های لازم در زمستان سال 78 پس از ايجاد شبکه اي بطول 1885 متر و نصب يک دستگاه پست زمينی 15 کيلو ولت / آمپر برق در اختيار ايستگاه قرار گرفت که البته ابتدا نوع برق مصرفی ساير مصارف بود که با پی گيريهای صورت گرفته به مصرف عمومی تغيير يافت (کپی مکاتبات اشاره شده و ساير موارد در پيوست 7 می باشد)

3-7- استخر ذخيره آب :

            اين استخر بمنظور ذخيره آب برای آبياری درختان غرس شده با ابعاد 5/2 * 20 * 20 در سال 80   در پشت ساختمان اداری ايستگاه احداث گرديد. از  مزايای اين استخر  محدود کردن مدت زمان  کار پمپ است .. حتی با توجه به سکونت عشاير در بعضی فصول در مناطق اطراف ايستگاه , توسط عشاير نيز از آب استخر بهره برداری صورت می گيرد.

3-8- پرسنل ايستگاه :

            در حال حاضر ايستگاه دارای دو نفر ديپلم و دو نفر زير ديپلم می باشد که بصورت شيفتی  مشغول  بکار هستند و وظيفه آنها برداشت و ثبت آمار هواشناسی و نگهبانی از اموال منقول و غير منقول ايستگاه می باشد و از طريق عقد قرارداد با شرکتهای خدماتی حقوق و مزايای آنها پرداخت می شود.

3-9- تشکيلات و شرح وظايف :

3-9-1- تشکيلات :

            تشکيلات ايستگاه بر اساس مصوبات مرکز تحقيقات حفاظت خاک و آبخيزداری به شرح ذيل است :

1-    مسؤول ايستگاه

2-    کارشناس فنی

3-    تکنسين فنی

4-    متصدی هواشناسی

5-    نگهبانی و حراست

چارت تشکيلاتی ايستگاه در شکل 3 آمده است.

3-9-2- شرح وظايف :

1-  مسؤول ايستگاه :

- هماهنگی و برنامه ريزی امور داخلی ايستگاه شامل امور تحقيقاتی , خدماتی, حراستی, نگهداری اموال .

- مسؤول حفاظت و نگهداری از اموال منقول و غير منقول موجود در ايستگاه.

- تهيه و تأمين به موقع کالا و خدمات مورد نياز ايستگاه.

- تهيه تقويم زمانی جهت استقرار پرسنل مستقر در ايستگاه.

- تاييد گزارش کارکرد , ماموريت و اضافه کاری ماهانه پرسنل ايستگاه.

- پيگيری لازم در خصوص جذب اعتبارات ايستگاه.

- همکاری با کارشناسان و گروههای اعزامی از مرکز تحقيقات حفاظت خاک و آبخيزداری کشور.

- پيگيری نامه های ارجاعی و ساير امور مربوطه و امور محوله از سوی مسوولين ذيربط.

- فراهم نمودن امکان بازديد محققين , مسؤولين ذيربط و دانشجويان دانشگاهها و مراکز مختلف.

- تهيه شرح خدمات پرسنل مستقر در ايستگاه.

 

رئيس مرکز تحقيقات

معاونت اداری مالی

رئيس بخش

معاونت پژوهشی

مسئول ايستگاه

نگهبانان

متصدی هواشناسی

تکنسين فنی

کارشناس  فنی

 

شکل 3 – چارت تشکيلاتی ايستگاه

 

2- کارشناس فنی و مجريان طرحهای تحقيقاتی:

-  ارائه برنامه زمانی – مکانی و نيروی انسانی مورد نياز جهت اجرای طرحهای تحقيقاتی با موافقت مسؤولين ذيربط.

- نظارت بر حسن اجرای طرح های تحقيقاتی.

- پيگيری نامه های ارجاعی و امور محوله از سوی مسؤول بخش و ايستگاه.

- شرکت در جلسات ايستگاه با آمادگی کامل.

- تهيه و پيگيری عمليات آماربرداری , تهيه فرمها, تکميل و تجزيه و تحليل آنها.

- ارائه گزارش اجرايی و پژوهشی طرح و انعکاس مشکلات و ارائه راه حل به رئيس ايستگاه و پيگيری مسائل اجرائی طرح.

- اجرای کليه مصوبات کميته تخصصی مربوط به طرح پيشنهادی.

3-  تکنسين های فنی :

-  همکاری در اجرای طرحهای پژوهشی .

- اجرای امورات محوله از طرف مجريان طرحهای تحقيقاتی و رئيس ايستگاه.

- پيگيری های لازم در خصوص تهيه لوازم مورد نياز اجرای طرحهای تحقيقاتی.

- برنامه ريزی و پيش بينی لازم با هماهنگی مجری طرح در خصوص انجام به موقع طرح.

4-  متصدی هواشناسی :

- گزارش به موقع خرابی ها و نواقص در تاسيسات ايستگاه.

- درخواست وسايل جهت رفع نواقص وخرابی تأسيسات در اسرع وقت.

- انجام عمليات و آماربرداری از ايستگاه هواشناسی در زمانهای مقرر و ثبت در دفاتر و جداول مربوطه.

- تهيه و ارائه گزارش ماهانه بطور منظم به بخش و رابط ايستگاه با اداره کل هواشناسی استان و تحويل اطلاعات پس از تاييد مسوولين ذيربط به اداره کل هواشناسی استان.

5-  نگهبانی و حراست فيزيکی :

- انجام وظيفه حراست فيزيکی در غالب تشکيلات با مسؤوليت مسؤول ايستگاه و با هماهنگی حراست مرکز که محدوده کل ايستگاه را بطور شبانه روزی در بر می گيرد.

- استقرار يافتن برادران نگهبانی در جلوی درب ورودی ايستگاه جهت کنترل ورود و خروج افراد و ماشين آلات.

- ثبت ورود و خروج افراد و وسايل به داخل ايستگاه و ثبت در دفاتر مربوط با ذکر نام و شماره خودرو.

- جلوگيری از ورود افراد غيره به داخل محدوده ايستگاه مگر با معرفی کتبی از مرکز تحقيقات و عدم ادامه اطلاعات به ايشان.

- ممنوع بودن خروج وسايل از ايستگاه مگر با مجوز رئيس مرکز تحقيقات يا رئيس بخش تحقيقات آبخيزداری يا رئيس ايستگاه .

- جهت خروج وسايل از ايستگاه ارائه مجوز کتبی رئيس مرکز , رئيس بخش تحقيقات آبخيزداری و نيز مسؤول ايستگاه و امين اموال مرکز تحقيقات ضروری است.

- رعايت کليه مقررات حفاظتی ابلاغی از سوی واحد حراست مرکز تحقيقات کشاورزی و منابع طبيعی استان مرکزی.

3-9-3- برنامه ريزی حضور پرسنل در ايستگاه :

            با توجه به بعد مساحت ايستگاه تا مراکز شهری و مرکز تحقيقات کشاورزی و منابع طبيعی استان و عدم وجود امکانات مناسب جهت استقرار دائم کارشناس در محل ايستگاه و گستردگی کار بخش تحقيقات آبخيزداری در مرکز تحقيقات استان برنامه زمانی حضور در ايستگاه برای ده سال آينده به شرح ذيل بيان می گردد.

1-  رئيس ايستگاه , کارشناس , تکنسين , متصدی هواشناسی و نگهبانان بطور تمام وقت حضور داشته و محل کار اصلی آنها ايستگاه می باشد.

2-  مجريان طرحهای تحقيقاتی بر اساس تعداد طرحهای در حال اجرا و زمان مورد نياز که از طرف بخش تحقيقات آبخيزداری تعيين می شود در ايستگاه حضور می يابند.

برنامه زمان بندی امور داخلی ايستگاه :

30/8 -  ورود به ايستگاه و امضاء دفتر ورود و خروج با ذکر ساعت و تاريخ .

30/13 امضاء دفتر ورود و خروج با ذکر تاريخ و ساعت خروج.

 

فصل چهار: برنامه امور زيربنايي ايستگاه

1-ترميم سازه هاي تخريبي(شامل سازه های خاکی،سنگ وسيمان ،گابيون)

2-احداث کانال انتقال آب به فاز چهار

3-احداث سازه های  سيستم آبگيربه فازچهار

4-احداث سريزهاي جانبی فاز چهار

فصل پنجم: امکانات موردنياز

5-1-تجهيزات آزمايشگاهي

1-دستگاه نمونه بردار سيلاب

2-دستگاه تجزيه سيلاب

3- دستگاه خشک کننده رسوب

 

5-2-ادوات کشاورزي

1-گاوآهن

2- ماله

3- نهرکن

4-کولتيواتور

5- سمپاش

6- پنجه غازي

7- مرزبند

 

فصل ششم:برنامه هاي تحقيقاتي

6-1- انجام پايش يا Monitoring ايستگاه :

            پايش در واقع اندازه گيری رفتار و حالات مختلف يک پديده بطور پيوسته و يا دوره ای به منظور پی بردن به چگونگی و علت تغيير حالت آن در طی زمان است. عمليات پايش شامل سنجش , اندازه گيری , گردآوری و پردازش اطلاعات برای کمک   در تصميم گيری مديريت پروژه می باشد.

            پايش تغييرات عوامل مختلف از جملــه هواشناسی و هيدرومتری , منابع آبهای زير زمينی , خصوصيات خاک , پوشش گياهی, اقتصادی – اجتماعی , فرسايش و رسوب , عملکرد زيست محيطی و بررسی نقش سيستمهای آبگيری و پخش در تمامی ايستگاههای پخش سيلاب ضروری می باشد. بعضی از جنبه های مذکور رامی توان از طريق طرحهای تحقيقاتی پايش نمود و در مورد بقيه می توان در يک چارچوب هدفمند با توجه به امکانات موجود , اينکار صورت گيرد. چرا که دستيابی به اين شاخصها, بررسی روند تغييرات و دسته بندی اطلاعات جمع آوری شده, امکان استفاده کاربردی از اين داده ها را در طرحهای تحقيقاتی برای محققين فراهم می آورد. بنابراين لازم است بر اساس برنامه های موجود برای پايش عوامل مختلف اقدام به برداشت داده ها صورت گيرد تا روند تغييرات سالانه فاکتورهای مختلف در ايستگاه مشخص گردد.

 

6-2- تعريف و پيشنهاد طرحهای تحقيقاتی جديد :

- بررسی علل تغييرات ضرايب آبگذری در شبکه های پخش سيلاب.

- بررسی اثرات پخش سيلاب در تغذيه مصنوعی آبهای زير زمينی.

- بررسی تأثير عمليات پخش سيلاب بر روی عملکرد نباتات زراعی.

- ارزيابی اقتصادی و اجتماعی طرحهای پخش سيلاب.

- برآورد نياز آبی گياهان علوفه ای و بوته ای در منطقه.

- برآورد نياز آبی درختان و درختچه ها در منطقه.

- کاربرد GIS و روشهای رياضی – آماری در زمينه توزيع مکانی اطلاعات پايه سفره آبهای زير زمينی.

- بررسی اثر کيفی مهار سيلاب بر منابع آب زير زمينی.

6-3- توسعه درختکاری در ايستگاه با هدف درآمدزايی :

با توجه به وجود عرصه مناسب در ايستگاه و امکانات , می توان با توسعه درختکاری در عرصه علاوه  بر ايجاد شرايط و زمينه تحقيقاتی , اقدام به درآمدزايی نمود. در اين خصوص  نياز به تغييراتی در وضعيت چاه و ايجاد امکانات جديدی می باشد که ذيلاً در دو بخش ارائه می گردد.

6-3-1- اصلاح وضعيت چاه آب

            با توجه به افت سطح آبهای زير زمينی در منطقه نياز است که عمق چاه آب تغيير يابد و يا به عبارت ديگر کف شکنی شود. همچنين باتوجه به استفاده از آب جهت آبياری تحت فشار و حجم آب مورد نياز, ضروری است قدرت پمپ و تعداد طبقات آن اضافه شود و حتی نياز به تغييرات در آمپر برق مصرفی و تعويض ترانس می باشد که هزينه و اعتبار مورد نياز هر يک به شرح ذيل ارائه می شود.

 

جدول 1     : اصلاح وضعيت چاه آب و هزينه های مورد نياز

در اين بخش نياز به پيگيريهايی در خصوص تغيير تعرفه برق مصرفی نيز می باشد.

 

6-3-2-هزينه و درآمد درخت کاری

            از آنجا که هزينه و درآمد و بيلان اقتصادی در هر طرحـــی از عوامل مهم محسوب می گردد در اينجا هزينه های نهالکاری   و نگهداری آن محاسبه می شود.

 

الف - هزينه

جدول 2- هزينه

 

 

ب – درآمد

فوايد حاصل از درخت کاری بطور مستقيم و يا غير مستقيم می باشند. محصول دهی پسته از سن 7 الی 8 سالگی شروع می شود و به عبارت ديگر درآمد طرح از سال هشتم به بعد خواهد بود.

جدول 3- درآمد

جدول 4- هزينه درآمد درخت کاری پسته تا سال پانزدهم