مقدمه

جمعيت دنيا در حال حاضر به ‌سرعت در حال افزايش است و  پيش‌بينى مى‌شود که در ۵۰ سال آينده دو برابر خواهد شد. چنين انتظار مى‌رود اگر مصرف فرآورده‌هاى دامى توسط هر فرد بدون تغيير بماند، احتياجات براى توليدات دامى دو برابر خواهد شد. ولى به ‌طورى که مى‌دانيم در حال حاضر در اکثر کشورها مردم با سوء تغذيه مواجه هستند. بيشتر اين سوء تغذيه به علت کمبود مواد پروتئينى با کيفيت بالا، مثل گوشت، شير و تخم‌مرغ است. در دنیا به‌  طور متوسط ٨٤ درصد از کالری مصرفی، از منابع گیاهی و ١٦درصد از منابع حیوانی تأمین می شوند. این عدد در کشورهای توسعه‌ یافته ٧٣ و ٢٧ درصد است .در ایران٩٠ درصد انرژی از منابع گیاهی و تنها ١٠ درصد از منابع حیوانی تامین می‌شود. این یعنی ما به‌طور متوسط شش درصد کمتر پروتئین حیوانی مصرف می‌کنیم. این یک عدم‌ امنیت غذایی است. هفت دهک درآمدی در ایران کمتر از نیاز طبیعی پروتئین مصرف می‌کنند. امروزه در سبد غذایی مصرف کنندگان آنچه بیش از هر ماده دیگر حلقه تغذیه انسان را کامل می کند مواد پروتئینی بخصوص نوع حیوانی است که می بایست آن را در بخش دامپروری بعنوان یکی از زیرشاخه های بخش کشاورزی جست وجو نمود.

در کشور ما سهم کشاورزی از تولید ناخالص ملی حدود ۲۵ درصد است که از این میزان، حدود ۴۵ درصد مربوط به دامپروری می باشد، با این تعبیر حدود ۱۱درصد از تولید ناخالص ملی را دامپروری تشکیل می دهد پس می توان چنین استدلال نمود کشاورزی و دامپروری لازم و ملزوم یکدیگرند و بقاء و حیات هر یک وابسته به دیگری و گسستگی آنها امری محال است. مزیت بخش دامپروری این است که حتی محصولات بسیار کم ارزش کشاورزی از جمله کاه، کنجاله سویا، کنجاله تخم پنبه و سبوس را به محصولات با ارزش و پروتئینی مانند شیر، گوشت، تخم مرغ و... مبدل می کند. بدین معنا دامپروری با کمترین فشار به بخش کشاورزی بیشترین و با ارزش ترین محصول و فرآورده را تولید می کند.

صنعت دامپروری به عنوان یکی از زیر مجموعه های زراعت در سطح جهانی و بین المللی از رشد و گسترش چشم گیری برخوردار بوده و کارآفرینی آن در اشتغال زایی، ایجاد ارزش افزوده، محوریت در توسعه، تغذیه بشر، سلامت انسان و جامعه و بطور کلی نقش بی بدیل آن در اقتصاد باعث گشته همواره مورد حمایت و توجه دولت ها و کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه قرار گیرد.

این صنعت در کشور ما علیرغم حمایت های تعریف شده در قوانین و چشم اندازها، همچنان از نبود زیرساخت ها، عدم مدیریت منسجم و پایدار، سطحی نگری به مسائل پایه ای و کلان، فقدان اولویت بندی در برنامه ریزی ها و... در تنگنا بوده و فعالان، سرمایه گذاران و تولیدکنندگان را با نوعی سردرگمی و بی اعتمادی به آینده مواجه نموده است در حالی که با سرمایه گذاری های فعلی، ظرفیت ها و پتانسیل های بالقوه و امکانات موجود از جمله ۷ تا ۸ میلیون رأس گاو، ۷۰ تا ۸۰ میلیون رأس گوسفند و بز و حدود ۸۰۰ میلیون تا یک میلیارد قطعه مرغ که در شرایط کنونی با احتساب فرآورده های آن سطح تولید را به حدود ۷ تا ۸ میلیارد دلار می رساند، می توانیم با اصلاح زیرساخت ها، حمایت های تسهیلاتی و اعتباری از سوی دولت وفرهنگ سازی، جهت منحنی را به سمت رشد و تعالی بیشتر سوق داده و اقناع دو قشر تولیدکننده و مصرف کننده را به ارمغان آوریم.

علي رغم اهميت بسيار بالايي که دامپروری از نظر اقتصادي و اجتماعي در کشور دارد، اين بخش با مشکلات عديده و مهمي درگير مي باشد که بسياري از مشکلات موجود جزء اولويت ها و محورهاي تحقيقاتي تعيين شده توسط موسسه تحقيقات علوم دامي کشور در موضوعات مختلف تغذيه، مديريت، اصلاح نژاد و توليد مثل مي باشد و لذا بر اين اساس بخش تحقيقات علوم دامي مرکز در راستاي اهداف موسسه و در جهت حل مشکلات منطقه اي در زمينه علوم دامی اقدام به انجام طرح ها و پروژه هاي تحقيقاتي نموده است.

آمار دام و طیور استان مرکزی

مطابق آخرین آمارسازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی(سال 1393)، این استان دارای 3/4 میلیون واحد دامی و یا به عبارت دیگر دارای 5/2 میلیون راس دام سبک و سنگین می باشد. همچنین بر پایه اطلاعات حاصل از آمارنامه کشاورزی سال 1391، استان مرکزی دارای بیش از 9 میلیون  قطعه مرغ گوشتی، 5/2 میلیون  قطعه مرغ تخمگذار، 8/5 میلیون قطعه مرغ مادر گوشتی و 9/2 میلیون  قطعه پولت تخمگذار می باشد.

مطابق آمار و اطلاعات سال 1393 سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی، سالانه 320 هزار تن شیر در استان تولید می شود لذا این استان با تولید 7/2 درصد تولیدات شیر کشور، رتبه سیزدهم را در بین استان های مختلف از نظر تولید فرآورده های لبنی در اختیار دارد که 160 هزار تن آن در استان به مصرف می‌رسد و مابقی به سایر استان‌های کشور صادر می‌شود.

 این استان در تولید گوشت قرمز با تولید 57 هزارتن، 5 درصد تولید کشور را به خود اختصاص داده و در این خصوص رتبه هفتم را بین استان های مختلف کشور دارد. میزان مصرف گوشت در داخل استان 17 هزار تن است که می‌توان گفت این استان سه برابر نیاز داخلی، گوشت قرمز تولید و روانه بازار مصرف می‌کند.

میزان تولید تخم مرغ در استان، 27 هزار تن و میزان تولید گوشت مرغ در استان، 56 هزار تن می باشد. لذا از نظر تولید گوشت مرغ و تخم مرغ نیز سهم استان از کشور به ترتیب 7/2 و 3 درصد می باشد.   

بنابراین با توجه به مطالب مذکور، این استان يکی از استانهای مستعد و پيشرو در زمينه دامپروری کشور محسوب می شود.

بخش تحقيقات علوم دامی اين مرکز از  سال 1371 فعاليت خود را با هدف کمک به توسعه بخش دامپروری استان و حل مشکلات بخش های اجرايی و بهره برداران از طريق اجرای پژوهش های کاربردی با چهار گرايش دام و مرتع، گوسفند و بز، تغذیه دام سبک و سنگین و تکنولوژی توليد مثل آغاز نموده است.

راهبردهاي تحقيقاتي (وظایف بخش)

 

 

1-    شناسايی ظرفيت ها و بررسی وضعيت موجود در بخش دامپروری

2-    بررسی مشکلات و تنگناهای بخش های اجرايی و واحدهای توليدی

3-    ارائه راهکارهای علمی و عملی برای رفع تنگناهای موجود

4-    اجرای طرحهای تحقیقاتی کاربردی بر اساس اولويت ها و گرايشهای موجود

5-    ارتباط با مجامع علمی داخلی و خارجی جهت کسب و انتقال دانش و فناوری به استان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

معرفی پرسنل بخش

 

مهمترين دستاوردها و يافته های پژوهشی بخش

اجرای بيش از 60  فقره طرح تحقيقاتی, ارائه 66 عنوان مقاله در مجلات معتبر و 95 عنوان مقاله در سمينارهای داخلی و خارجی.

ارائه 9 عنوان نشريه ترويجي كاربردي براي بهره برداران (ناشر: مديريت ترويج سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی)

ارائه 44 عنوان يافته تحقيقاتي حاصل از اجراي طرح هاي پژوهشي

 

·        تعيين نقش و ارزش غذايی نمک های کلسيمی اسيدهای چرب در تغذيه دام و طيور و ساخت اولين نمونه های آزمايشگاهی و نيمه صنعتی آن.

·        بررسی وضعيت آلودگی شير و خوراک دام به آفلاتوکسين و روش های کاهش آن بوسيله مواد جاذب سم.

·        بررسی وضعيت مواد معدنی در دام های استان و استفاده از مکمل های مواد معدنی برای تصحيح کمبودها.

·        ساخت مکمل های غذايی بر پايه ضايعات کشاورزی برای دام و بررسی اثرات استفاده از آنها.

·        تعيين ارزش غذايی برخی از ضايعات کشاورزی برای دام .

·        بررسی مديريت تغذيه گاوداري هاي شيري و پرواربندي هاي گوساله در استان و ارائه راهكارهاي علمي و كاربردي مناسب جهت بهبود آن.

·        بهبود عملكرد توليدمثلي ميش از طريق انجام تغذيه كمكي در فازهاي مهم توليدي ميش.

 

گرايشهاي تحقيقاتي بخش تحقیقات علوم دامی مرکز

1.      گوسفند و بز

2.      مدیریت پرورش دام

3.      تغذیه دام

4.      تعادل دام در مرتع

5.      پرورش گاو

6.       فیزیولوژی تولید مثل

اولویتهای تحقیقاتی بخش

1.      تعيين توانايي‌هاي توليدي و توليدمثلي گوسفندان بومی استان

2.      تعيين توانايي‌هاي توليدي و توليدمثلي بز بومی استان

3.      تعيين ارزش غذايي گونه‌هاي غالب و خوش خوراك گياهان مرتعي

4.      تعيين توانايي‌هاي توليدي و توليدمثلي بره پرواری 

5.       ارزيابي كمي و كيفي انواع خوراک دام و پسماندهای کشاورزی  و استفاده از آنها در جیره دام سبک

6.       جمع‌آوري و دسته بندي مشكلات توليدكنندگان و محصولات دام

7.      برآوردي جامع و علمي از ميزان ضايعات كشاورزي محصولات فرعي و پسماندهاي صنايع تبديلي غذایی

8.      تعيين بهترين و اقتصادي ترين جيره غذايي براي پرواربندي بره

9.       تعيين بهترين تركيب گله گوسفندي براي چرا در مراتع

10.  تعيين تركيب گله در واحدهاي پرورش گوسفند صنعتی و ارائه بهترين و اقتصادي‌ترين تركيب گله

11.  بررسی تأثیر هزینه‌های خوراک در میزان بهره‌وری و مقایسه هزینه تولید در دامداری ها

12.  بررسی کاربرد نتایج و یافته های تحقیقاتی در دامداری های  سنتی

13.  بررسی نقش مدیریت در تولید و پرورش مناسب دام سبک

14.  مطالعه روش های مناسب کاهش تعداد دام بدون کاهش تولید

15.  تغذیه و خوراک دهی بهینه در واحدهای گاو شیری و گوساله پرواری 

امكانات و زير ساخت هاي بخش:

1-    آزمایشگاه

-       فضای آزمایشگاهی محدود در مرکز

-       امکان استفاده از آزمایشگاه تغذیه دام و طیور سازمان جهاد کشاورزی

2-    ایجاد امکانات مورد نیاز برای انجام آزمایشات مربوط به فیزیولوژی تغذیه دام (گوسفند فیستولا گذاری شده و امکانات اولیه)

3-    وجود مزارع کشاورزی و در اختیار داشتن محصولات فرعی کشاورزی و پس چر برای تغذیه دام

4-    دارا بودن بیش از 40 راس گوسفند داشتی