مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

ایستگاه ملی تحقیقات لوبیا خمین

 دستورالعمل فني كاشت، داشت و برداشت لوبيا قرمز رقم اختر

مشخصات

منشأ كلمبيا، از جنس و گونه Phaseolus vulgaris، كلاس تجارتي آن Light Red Kidney مي‌باشد. اين رقم از نظر خصوصيات مورفولوژيكي و زراعي شباهت زيادي به رقم درخشان دارد. نام پديگري آنKID-31  و همانند درخشان در ايران خالص سازي شده است. فرم بوته ايستاده و رشد محدود (تيپ 1)، متوسط ارتفاع 40 سانتي‌متر، دوره رشد و نمو 100-95 روز، وزن صد دانه 47-45 گرم. اين رقم نسبت به بيماري BCMV در شرايط گلخانه‌اي حساس و نسبت به BYMV نيمه حساس و به CMV مقاوم است. نسبت به آفت كنه دو نقطه‌اي حساس و قابليت رقابت آن با علف‌هاي هرز ضعيف است. به دليل فرم ايستاده اين رقم، مي‌توان از آن در برنامه‌هاي برداشت مكانيزه و كشت مخلوط استفاده نمود. بازارپسندي و كيفيت اين رقم مناسب است.

خصوصيات اكولوژيكي مطلوب :

روزهاي گرم و شب‌هاي خنك مناسب رشد آن‌ مي‌باشد. دماي مورد نياز براي رشد آن در روز 20 تا 28 درجه و در شب 15 تا 20 درجه سانتيگراد است. دماي بيش از 30 درجه مناسب رشد آن نبوده و دماي بيش از 35 درجه سانتيگراد منجر به عدم تشكيل دانه در آن مي‌شود و همچنين دماي كمتر از 15 درجه سانتيگراد براي رشد آن نامناسب مي‌باشد. نسبت به طول روز خنثي مي‌باشد.معمولاً 30 تا 40 روز بعد از كاشت شروع به گل‌دهي مي‌كند. دوره گل‌دهي معمولاً يك ماه است. اين رقم رشد نامحدود بوده و زمان رسيدن غلاف‌ها متفاوت است.

تناوب

بهترين تناوب براي ارقام مختلف لوبيا، گندم و جو مي‌باشد. به دليل تفاوت‌هاي ريشه‌اي و مورفولوژيكي گندم و لوبيا، اغلب منافع فوق برآورده مي‌شود. تناوب لوبيا _ گندم يا جو و يا لوبيا _ گندم يا جو _ آيش در بيشتر مزارع لوبيا كاري رعايت مي‌شود.

آماده سازي زمين

تهيه زمين شامل مراحل مختلفي است كه با در نظر گرفتن روش زراعت (مكانيزه و سنتي)، بافت خاك و نوع تناوب ممكن است تفاوت‌هايي داشته باشد. شخم پائيزه بر شخم بهاره ترجيح داده مي‌شود، زيرا آب بيشتري ذخيره شده و يخ آب حاصل كلوخه‌ها را خرد مي‌كند، همچنين فرسايش حاصل از جاري شدن آب كاهش يافته و بقاياي گياهي و علف‌هاي هرز در زير خاك زودتر پوسيده مي‌شوند. در بهار به محض اينكه زمين گاورو شد از ديسك يا كولتيواتور براي خرد كردن كلوخه‌ها استفاده مي‌گردد. جهت تسطيح مقطعي لازم است ماله‌اي در سطح خاك زده شود تا بستر مناسب براي كشت بذر فراهم گردد. در روش هيرم‌كاري پس از تسطيح زمين ، به كمك دستگاه مرزبند ابعاد كرت‌ها مشخص شده و زمين لازم براي كاشت آماده مي‌گردد. قبل از كاشت، كود مورد نياز بر اساس توصيه كودي در خاك توزيع مي‌گردد.

تراكم بوته و ميزان بذر

بر اساس تحقيقات انجام شده در ايستگاه ملّي تحقيقات لوبيا خمين، در كشت‌هاي رديفي فواصل 50 سانتي‌متر بين رديف و 5 سانتي‌متر روي رديف، بهترين فاصله كاشت محسوب مي‌شود. امّا در شرايط كرتي استفاده از آرايش مربعي بهترين عملكرد را دارد. بر اساس نتايج بدست آمده براي لوبيا قرمز اختر ، تراكم 50 بوته در متر مربع بهترين تراكم تشخيص داده شده است. ميزان بذر مصرفي بستگي به وزن 100 دانه لوبيا دارد. با توجه به وزن صد دانه اين رقم كه حدود 45-47 گرم مي‌باشد، به طور متوسط مقدار مصرف بذر در كشت مكانيزه ، با احتساب تلفات بذری ،     190-210 كيلوگرم در هكتار مي‌باشد. عمق كاشت مناسب براي كاشت در شرايط هيرم 20-10 سانتي‌متر است. در روش كشت سنتي (دست نشان) مقدار بذر مصرفي با توجه به فواصل كاشت كه معمولاً به ابعاد 15*15 ، 20*15 و 20*20 مي‌باشد، به طور قابل ملاحظه‌اي كاهش مي‌يابد و تقريباً به اندازه نصف بذر مصرفي در روش مكانيزه مي‌باشد.

تاريخ كاشت

بر اساس تحقيقات انجام شده در ايستگاه ملّي تحقيقات لوبيا خمين، 20 ارديبهشت تا 15 خرداد تاريخ مناسب كاشت بوده و بهترين تاريخ كاشت هفته اول خرداد محسوب مي‌شود.كشت دير هنگام موجب كاهش عملكرد در لوبيا مي‌گردد.

روش كاشت 

روش های کاشت لوبیا در ایران بسیار متنوع است . بهترين روش كاشت آن هيرم‌كاري می باشد ، زيرا جوانه لوبيا به سله خاك بسيار حساس است و اگر از روش خشكه‌كاري استفاده شود پس از آبياري سطح خاك سله بسته و تلفات بذري بسياري ايجاد مي‌شود. در روش هيرم‌كاري پس از تسطيح زمين و كرت‌بندي، آبياري به صورت كرتي انجام مي‌گردد. پس از 7 تا 12 روز (بسته به بافت و ساختمان خاك)، زمين حالت گاورو پيدا مي‌كند كه در اين حالت به وسيله دست يا دستگاه لوبيا كار بذور كاشته مي‌شوند.در صورت استفاده از روش های خشکه کاری ، کشت به صورت جوی و پشته ای بر کشت مسطح ارجهیت دارد .

مرحله داشت

آبياري

مقدار آب مورد نياز بستگي به بافت و ساختمان خاك، شرايط آب و هوايي و 000 دارد.  آبیاری در خاك‌هاي با بافت سبك‌تر 4-3 روز و خاك‌هاي با بافت سنگين‌تر 8-5 روز انجام مي‌شود. مرحله حساس لوبيا به تنش آبي از ابتداي گلدهي تا مرحله تشكيل غلاف مي‌باشد. كمبود آب در اين دوره خسارت زيادي به لوبيا وارد مي‌كند. آخرين آبياري بايد طوري انتخاب گردد كه حدود 25 درصد از غلاف‌هاي لوبيا رسيده باشد.

شرايط خاك

خاك مناسب جهت كشت لوبيا خاك‌هاي لومي تا لوم رسي مي‌باشند. لوبيا از جمله گياهان حساس به شوري بوده و تا 2 دسي زيمنس بر متر شوري را تحمل مي‌كند ولي كاهش عملكرد آن از شوري 8/0 دسي زيمنس بر متر شروع مي‌شود. لوبيا در خاك‌هايي با pH تا حدود 8 توانائي رشد نسبتاً خوبي دارد ولي pH مناسب رشد آن بين 7-6 مي‌باشد.

توصيه هاي كودي

به منظور توليد بيشتر محصول، كاربرد مقادير كافي و متعادل عناصر غذايي متناسب با عملكرد مورد انتظار شرط اساسي مي‌باشد. توصيه كودي لوبيا بر اساس تجزيه خاك و بافت‌هاي گياهي و عملكرد مورد انتظار براي يك رقم خاص صورت مي‌گيرد.

توصيه عمومي کودی:

اساس توصيه كودي بر آزمون خاك استوار است. اگر در منطقه‌اي امكان تجزيه فراهم نباشد، مي‌توان از نتايج تحقيقات انجام شده قبلي در منطقه استفاده نمود. اگر در منطقه‌اي نه امكان تجزيه خاك و نه تحقيقي صورت گرفته باشد، مي‌توان توصيه‌هاي عمومي زير را به كار برد.

-   كود اوره 150-100 كيلوگرم در هكتار

-   كود فسفاته 150-100 كيلوگرم در هكتار

-   كود پتاسه 100-50 كيلوگرم در هكتار

در صورت استفاده از كود كامل ماكرو توصيه‌هاي كودي به صورت ذيل خواهد بود:

-    كود كامل ماكرو به ميزان 200 كيلوگرم در هكتار قبل از كشت.

-    سولفات روي 40 كيلوگرم در هكتار.

-    سولفات منگنز 20 كيلوگرم در هكتار.

-    كود ميكروي كامل با غلظت 3 در هزار به صورت محلول پاشي (3 كيلوگرم در هكتار).

نکته :

با توجه به اينكه اغلب خاك‌هاي كشور جزء مناطق خشك و نيمه خشك بوده و از نظر ماده آلي فقير مي‌باشند، از اين رو كاربرد كودهاي حيواني كاملاً پوسيده در زمان قبل از كاشت و در مورد نوع نپوسيده 6-3 ماه قبل از كاشت به ميزان تقريبي 50-40 تن در هكتار و يا كودهاي مرغي (ماكيان) نصف ميزان فوق، حداكثر هر 2 تا 3 سال يكبار توصيه مي‌گردد. بهتر است كودهاي گاوي (سرد) را در زمين‌هاي شني (گرم) و كودهاي گوسفندي (گرم) را در زمين‌هاي رسي (سرد) مصرف نمود.

مبارزه با آفات

در طول رشد لوبيا آفات متعددي نظير تريپس، زنجرك، هليوتيس، شته، مگس لوبيا و كنه دو نقطه‌اي به محصول حمله مي‌كنند. مهم‌ترين آنها كنه دو نقطه‌اي است. اين رقم نسبت به آفت كنه دو نقطه‌اي نيمه مقاوم مي‌باشد. در روش مبارزه شيميائي، بسته به نوع آفت و مرحله رشدي، سموم اختصاصي مشخصي مصرف مي‌گردد كه نوع و مقدار آن بر اساس توصيه كارشناسان مربوطه مي‌باشد. در روش مبارزه زراعي:

1- شخم عميق پس از برداشت محصول و مدفون كردن آفات زمستان گذران از جمله كنه دو نقطه‌اي در زير خاك.

2-مبارزه مكانيكي و شيميائي با علف‌هاي هرز اطراف مزارع كه محل مناسبي براي زمستان گذراني و نيز تكثير آفت در اوايل فصل بهار به شمار مي‌رود.

3-كنترل آب آبياري به منظور جلوگيري از انتقال كنه‌ها از مزارع آلوده به مزارع سالم.

4- رعايت صحيح تناوب زراعي.

مبارزه با بيماري‌ها

بيماري‌هاي مهم لوبيا شامل بيماري‌هاي خاكزي مانند انواع پوسيدگي فوزاريومي ريشه، زردي فوزاريومي، پوسيدگي رايزوكتونيائي ريشه، پوسيدگي پيتيومي؛ بيماري‌هاي ويروسي مانند ويروس موزائيك معمولي لوبيا(BCMV)، ويروس موزائيك زردي لوبيا(BYMV)، ويروس موزائيك خيار(CMV)؛ و بيماري سوختگي باكتريايي معمولي مي‌باشد.

جهت جلوگيري از خسارت و شيوع انواع بيماري‌ها از روش‌هاي شيميائي و زراعي استفاده مي‌شود. در روش مبارزه شيميائي از سموم مناسب جهت ضدعفوني بذر قبل از كاشت استفاده شده و در ادامه بسته به نوع بيماري و مرحله رشدي، سموم اختصاصي مشخصي مصرف مي‌گردد كه نوع و مقدار آن بر اساس توصيه كارشناسان مربوطه مي‌باشد. در روش مبارزه زراعي:

1        - استفاده از بذر سالم  2 - كشت در خاكهاي با زهكشي مناسب 3 - كود دهي و آبياري كافي جهت توليد بوته‌هاي قوي‌تر 4 -  رعايت تناوب زراعي مناسب 5 - جلوگيري از كوبيدگي بيش از حد خاك مزرعه          6 - شخم عميق پس از برداشت 7 - مبارزه با علف‌هاي هرز داخل و حاشيه مزارع

مبارزه با علف‌هاي هرز

لوبيا به دليل رشد نسبتاً كند در اوايل دوره رشد، نسبت به رقابت با علف‌هاي هرز حساسيت نشان مي‌دهند؛ بنابراين كنترل آنها در مراحل اوليه رشد اهميت زيادي دارد. نوع و تعداد علف‌هاي هرز در مناطق مختلف متفاوت مي‌باشد، اما مهم‌ترين آنها شامل: سوروف، ارزن وحشي، تاج خروس، سلمه تره، داتوره، خاكشير، توق، تاجريزي، كنف وحشي و ... مي‌باشد.

جهت مبارزه با علف‌هاي هرز از روش‌هاي شيميائي و غير شيميائي استفاده مي‌شود. در روش شيميائي از علف‌كش‌هاي مناسب جهت كنترل علف‌هاي هرز باريك برگ و پهن برگ قبل و بعد از كاشت طبق توصيه كارشناسان مربوطه استفاده مي‌شود. روش‌هاي غير شيميائي عبارتند از: شخم عميق پائيزه، استفاده از ديسك و هرس در زمان تهيه زمين، استفاده از بذر سالم و بوجاري شده عاري از بذر علف‌هاي هرز، استفاده از كولتيواتور بعد از كاشت و قبل از سبز شدن لوبيا، وجين دستي، استفاده از كودهاي دامي پوسيده، جلوگيري از به گل رفتن علف‌هاي هرز، جلوگيري از ورود علف‌هاي هرز از طريق كانال‌هاي آبياري و ماشين آلات و ادوات كشاورزي به داخل مزرعه، رعايت تناوب زراعي مناسب و آيش. 

برداشت

زمان برداشت لوبيا به زمان كاشت و نوع رقم بستگي دارد. در ارقام ایستاده مانند اختر ، غلاف‌ها همزمان مي‌رسند و برداشت زماني انجام مي‌گيرد كه حدود 80 درصد غلاف‌ها رسيده باشند. دراين زمان ميانگين رطوبت دانه‌ها حدود 25 تا 30 درصد است. هنگام برداشت، محصول با دست برداشت شده و در مزرعه باقي مي‌ماند. زماني كه رطوبت دانه‌ها به حدود 20 درصد رسيده و غلاف‌ها خشك شده باشند، به خرمنگاه منتقل شده و خرمنكوبي مي‌گردند